DR APJ ABDUL KALAM HRIATRENGNA THUZIAK.
Lettu: P.l. Liandinga.

What I will be remembered for.. my memory of the last day with the great Kalam sir...
.
Kan inbiak hnuhnun ber atang khan darkar riat zet a lo ral ta — mut chhuakin min tinsan a, hriatrengna hlirin min bual a, a chang chuan mittuiah te chu hriatrengna chu a chang a. Khami ni, July ni 27 chungchang kha chhun dar 12 atangin han sawi tan ta chawt ila Guwahati pan tur thlawhnaah kan thu dun a. Dr Kalam-a chu 1A-ah a thu a, kei chu 1C-ah ka thu thung a. 'Kalam-a suit' an tih fo thin thawmhnaw uk lam a inbel a, "A rawng a mawi ngawt mai," tiin ka faksak a. Khatih lai khan kha 'suit' rawng kha ka hmuh hnuhnun ber tum a ni dawn tih ka hre lo chhah ngang mai.

Fur khawchhe hnuaia darkar hnih leh a chanve zet han thlawh chu a rei ngat ngat hle. Boruak thiang lo tak mai hi ka ngeih loh zawng tak a ni a, mahse ani chuan chutiang chu a kal pel tawh. Thlawhna a'n inthin deuhva ka nuam ti lo hmel a hmuh chuan thlawhna tukverh darthlalang chu a khar thim a, "Tunah chuan hlauh tur engmah i hmu thei ta lo!" a ti thin.

Thlawhnaa kan chuan hnuah IIM Shillong panin car-ah darkar hnih leh a chanve kan chuang leh a. Chutia darkar nga zet kan zin chhung chuan kan titi a, thil kan sawi a, kan inhnial a. Chutiang chuan tun kum 6 kalta chhung khan vawi za tam kan lo zin dun ta.

Nidang ang bawkin tun tuma kan zindun pawh hi a pawimawh bik leh hle mai. Hemi tuma kan thil tawn pathumte hi, "Zin kawng zawh tawp tum hriatrengna" a lo chang tawh ang.

Pakhatna, Dr Kalam-a chuan Punjab buaina a ngaimawh em em a. Pawisawi lo nunna lak hian a tilungngai em em a ni. Shillong IIM a kan thupui tur chu "Chenna Tlak Khawvel siam" tih a ni a. Kan thupui leh Punjab a thil thleng chu sawi zawmin, "keimahni khawsak dan hian kan lei hi luah tlak lova a pawlh hnawk mai ang bawka hlauhawm a ni hial mai," a ti a. Heti hrim hrima tharum thawhna te, leilung tihbawlhhlawh leh tawrawtna te hian vung a chhuah chhoh zel chuan kan chenna khawvel hi engchen tak la luah zui thei ang i maw tih thu kan sawi a. Ani chuan, "Heti reng a nih chuan kum sawmthum vel chauh kan daih ang. Nangniho hi khawvel rochungtu tur in ni a engemaw chu in tih a ngai a ni," tiin a sawi a.

Kan sawi leh dang pakhat chu hnam pumpui chungchang thu a ni ta deuhva. Tun ni hnih kal ta chhung khan Dr Kalam chuan Democracy rama kan hmun sang ber, Parliament chu engmah ti lovin a awm tih thu hi a vei hle a. "Ka hun chhungin sorkar hrang pahnih ka hrawn a. Chu aia tam chu a hnuah ka hmu leh a. Hetianga in-auh buai hi a thleng reng mai. A dik thei lo. Kan Parliament hian hmasawnna 'politics' a buaipui ngei theihna tur hi ka zawn chhuah a ngai a ni," a ti a. Chutah IIM Shillong a zirlaiho ten an chhan tur zawhna buatsaih turin min ti a. Kan Parliament hi tangkai zawk leh awmze nei zawka a kal theihna tur rawtna pathum siam turin a ti a. Chutah a hnu deuhah chuan, "Mahse kei pawhin ka hriat bik loh tur rawtna siam tur chuan ka ngen thei lovang," a ti leh a. Chumi hnu darkar khat chhung zet chuan tihdan dang dang kan dapin kan sawi kual a, rawtna tur chu a ngaihtuah chhuak ta a. Chu kan thu khel chu kan lehkhabu chhuak leh tur, Advantage India-ah telh kan tum nghe nghe.

A pathumna chu a inngaihtlawm zia ka hmuh kha a ni. Motor car 6/7 inzui tlarin kan kal a. Dr Kalam-a leh kei chu motor pahnihnaah kan chuang a. Kan hmaah chuan Gypsy motor, a chung khuhna inhawng, a chhunga sipai pathum awm a tlan a. Pahnih te chu a sir tuakah pakhat ve vein an thu a, pakhat erawhchu a silai vuanin a ding thung a. Darkar khat kan tlan hnu chuan Dr Kalam chuan, "Engatinge saw saw a din bik? A hah ngawt ang. Inhremna ang mai a nia lawm. Wireless hmang khan thu turin i ti thei em?" a ti a. Venhimna hna a that zawk nan ding turin an ti a ni ang tih thu ka hrilh a. A awih chuang si lova, han biak pawh kan tum thin a kan thei si lo. Chumi atanga darkar khat leh a chanve kan tlan leh chhung chuan vawithum ngawt mai kut zaizir hmanga thuttir turin min ngen a. A tawpah zawng tihngaihna tihngaihna vak a awm lo tih kan hriat hnu chuan ka hnenah chuan, "Nakinah hmuh a, lawmthu hrilh ka duh a ni," a ti ta a. IIM Shillong kan thlen hnu chuan venghimtu pawl a mi te chu ka bia a, sipai ding kha ka zawng chhuak a. In chhungah hruai lutin Dr Kalam-a chuan chibai a buk a. A kutah vuanin, "Thianpa ka lawm e. I hah em? Ei tur engemaw i duh em? Keimah avanga khatia i din a ngai kha pawi ka ti khawp mai," a ti ta a. Chu sipai ria zeih zawih, thuamhnaw duma infam chuan chutia lawmthu a dawng ta mai chu mak a ti khawp a. Sawi tur a hre mang lova, "Ka pu, darkar ruk pawh i tan chuan ka ding peih asin," a ti ve thung a.

Chumi zawh chuan thusawina pindanah kan kal a. Thusawi tura kal tlai chu a duh lo hle a, "Zirlaite hi kan innghahtir tur a ni lo," tih thu hi a sawi fo thin. A tawngrinna chu ka siam felsak a, a sawi tur ka sawipui zawk a, computer bulah chuan ka thu a. A tawngrinna ka kilh behsak lai chuan nui chungin, "Fiamthu thiam pa! I tha maw?" a'n ti a. Kalam-an 'Fiamthu thiam pa!' a tih chuan a awki atang leh i lo ngaihthlak dan azirin thil tam tak a kawk thei. I ti tha e, i che fuh vak lo a nia aw, tihna te a ni thei a; amah i ngaichang tur a ni tihna a ni thei bawk a, fiamthu a thawh ve mai maina tawngkam a ni thei bawk a. Kum ruk kan inzui chhung hian Fiamthu thiampa a tih awmzia hi ka hrechiang ve ta viau mai. Tun tum erawh a sawi hnuhnun ber tum a ni ta tih chauh a ni. "Fiamthu thiampa! I tha maw?" min ti a. Nui chungin, "Aw tha e," ka ti a. Chu chu min biak hnuhnun ber a ni ta.

Minit hnih chhung thu a sawi a, a hnungah kei chu ka thu a, thu pakhat a sawi zawh chuan rei deuh a ngawi ta a. Ka'n en a, a tlu ta. Kan kuah thova. Daktawr an rawn vir nghal thuai thuai a, kan thiamtawpin kan bawihsawm a. A mit chu a meng zim hle a, ka kut khing lehlamin a lu ka dawm a, ka thiam ang angin tihharh ka tum a. A kut chuan ka kutzungtang a hmer a. A hmel chu a dai tlat a, a mit chu fim takin a meng a. Engmah a sawi lo. Na tuar awmin a awm lova, tum nei hmel chauh a pu. Minit nga chhungin damdawi-In hnai berah kan lut a. Minit nga dang a ral leh chuan vankhawhthei siamtu chu kumkhua atan a thlawk bo ta. A tawp nan a ke ka khawih a. ''Mangtha ka thian duhtak! Min chawisangtu ropui! Pian nawn lehna khawvelah leh ka suangtuahna ramah kan inhmu leh dawn nia.''

Ka'n ngaihtuah hian eng eng emaw ka ngaihtuah chhuak a.
Vawi tam tak chu, "I la naupang a, engtia hriatreng nge i duh ang le?" tiin min zawt thin. Chhanna mawihnai deuh zawngin ka buai ka buai a, ka hmuh zawh loh avangin amah chu zawh letah ka tlak ta a. A hnenah chuan, "Engtia hriatreng nge i duh ang min hrilh hmasa la le. President, Scientist, Writer, Missile man, India 2020, Target 3 billion...a eng ber hi nge?" tiin a ngaihtuah awlsam nan ka sawi zung zung a. Mahse mak tak maiin ani chuan, "Zirtirtu," tiin min chhang a.

Vankhawhthei an siam lai vela a thiante chungchang, chawlhkar hnih kal ta vela kan sawi kha ka hre chhuak a. Ani chuan heti hian a sawi a, "Naupang hian an nu leh pa te an enkawl a tul a ni. Chutianga thil a awm lo chu a lungchhiatthlak a ni. Puitling pawhin tihtur pahnih an nei. Rosum tam tak thihsan suh — chhungkaw inhauna a cho chhuak mai mai. A dang leh chu thawk reng chunga thih theih hi vanneihna a ni. Natna chhe tuar lova din ngil theih hi malsawmna a ni. Inthenna chu a rang tur a ni a, a rang hle tur a ni."

Vawiinah ka'n ngaihtuah let a — amah hriatrengna tura duh ber, zirtirna hna thawk chungin mual a liam a. A hun tawp thlengin ding chungin zirtirna hna a thawk a. Zirtirtu ropui awmdan ang chiahin ding chungin min kalsan a. A pawisa dahna ipah engmah hnutchhiah lovin duhsakna leh mipuite hmangaihna chauh min hnutchhiah a. A tawp thlengin a hlawhtling a ni. Kha zozai chawchhun leh zanriah kan kildun tum te kha ka ngai ang a, i inngaihtlawmna leh i hriat chakna thinlung te, i thu leh i chetdana i zirlai min hnutchhiah te kha ka ngai dawn a, thlawhna man hman tura hmanhmawh phelenga kan khawsak dun tum te kha ka ngai ang a, thui tak tak kan zindun leh kan inhnial thin te kha ka ngai ang. Beisei tur min siamsakin beisei phak loh beisei dan min kawhhmuh a, ka phak tawk chu ka phak tawka ka ngaih zel hi a ni mai si a. A mihring chu liam mahse a hmachhawp chu a la awm reng a ni.
Kalam, i damkhua a sei dawn mang e.

I lei batu zirlai,
Srijan Pal Singh.